سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، در بخش دیگری از معرفی سیمای مجرمان در عالم آخرت یازده گروه که از جمله آنان متكبران و فخرفروشان هستند منتشر می کند.
1. متكبران و خودپسندان
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اين باره فرمودند: روز قيامت گروهي از امت من كر و لال محشور مي شوند. اصحاب عرض كردند: يا رسول الله! آنان چه كساني هستند؟. حضرت فرمود: «وَالصُّمُّ وَالْبُكْمُ الْمُعْجَبُونَ بِأعْمَالِهِم»؛ [1] و كساني كه كر و لال محشور مي شوند، آنانند كه به اعمال خود مغرورند.
در روايت ديگر فرمود: «يُحْشَرُ الْمُتَكَبِّرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي خَلْقِ الذَّرِّ فِي صُوَرِةِ النَّاسِ يُوطَئُونَ حَتَّى يَفْرُغَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ حِسَابِ خَلْقِهِ»؛ [2] روز قيامت متكبّران به اندازة مورچه، ولي به شكل انسان محشور مي شوند و زير پاي مردم لگدمال مي‌گردند تا خدا از حساب بندگانش فارغ شود.
و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إِنَّ الْمُتَكَبِّرِينَ يُجْعَلُونَ فِي صُوَرِ الذَّر»؛ [3] متكبّران در روز قيامت به شكل مورچه مي‌شوند.
2. فخرفروشان
«إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُوراً»؛ [4] خدا هر كه را گردنكش و فخرفروش باشد، دوست نمي‌دارد.
مختال از «خيال» به معني خودستا است؛ يعني كسي كه با تخيّلات، خود را بزرگ مي پندارد و فخور از «فخر» به معناي كسي است كه به ديگران اظهار برتري كند. اين عمل از صفات و اعمال بسيار زشت انسان است كه كسي بخواهد خود را بر ديگران برتري بدهد و خود را ممتاز و برجسته ديده، سپس ادّعاي برتري كند. بنابراين، تفاوت ميان اين دو كلمه در اينجا است كه يكي اشاره به تخيلات كبرآلود ذهني دارد و ديگري به اعمال تكبّرآميز خارجي.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مي‌فرمايند: گروهي از امت من در حالي كه لباس آتشين بر تن كرده‌اند، وارد محشر مي شوند. اصحاب عرض كردند: يا رسول الله! آنان چه كساني هستند؟. حضرت فرمود: «وَ الَّذِينَ يَلْبَسُونَ الْجِبَابَ فَأَهْلُ التَّجَبُّرِ وَ الْخُيَلَاءِ»؛ [5] كساني كه جُبّه ها و لباس هاي آتشين بر آنها پوشانده شود، متجبّرين و فخركنندگان اند.
امام اميرالمؤمنين علیه السلام فرمود: «مَنْ صَنَعَ شَيْئاً لِلْمُفَاخَرَةِ حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَسْوَدَ الوجه»؛ [6] هر كس كاري را انجام دهد و هدف او از اين كار، فخرفروشي (به خود باليدن و شكوه و جلال دنيايي خود را در معرض تماشا قرار دادن) باشد، خدا در روز قيامت او را با صورتي سياه محشور كند.
3. اعراض‌كنندگان از ياد خدا
خدا در قرآن كريم مي‌فرمايد: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى»؛ [7] و هر كه از ياد من اعراض كند، زندگي سخت و تنگي خواهد داشت و روز قيامت كور محشورش خواهيم كرد.
4. پيمان شكنان
يكي از مسائل اعتقادي ما مسلمانان، پايبندي به عهد و پيماني است كه خدا آن را امضا نموده. پشت پا زدن به اين نوع پيمان ها از نگاه ديني جرم است. مثلاً با خدا پيمان بسته‌ايم و متعهد شده كه فقط او را بپرستيم؛ عملي برخلاف قانون او انجام ندهيم و در برابر امر و نهي او تسليم باشيم. مطيع فرمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و جانشينان به حقّ آن حضرت باشيم و به تبع آن، هر عهد و پيمان شرعي و الهي كه مردم در زندگي روزمرة خود همانند پيمان هاي تجاري، زناشويي و ... دارند.
خداي متعال با انتقاد شديد از رفتارهاي يهود و نصارا كه به عهد و پيمان خود پايبند نبودند، مي فرمايد: «آنان كه عهد خدا و سوگند خود را به بهايي اندك بفروشند، در آخرت از بهشت بهره اي ندارند و خدا در روز قيامت با آنان سخن نگويد و با نظر رحمت به آنان ننگرد و پليدي گناه را از آنان پاك نگرداند و آنان [در آتش جهنم] عذاب دردناك خواهند داشت.»[8]
امام اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمود: «مَنْ نَكَثَ بَيْعَتَهُ لَقِيَ اللَّهَ وَ هُوَ أَجْذَمُ لَيْسَتْ لَهُ يَدٌ لَهُ»؛ [9] هر كس عهد و پيمان خود را بشكند، روز قيامت با دست هاي بريده خدا را ملاقات خواهد كرد.
5. عالمان بي عمل
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مي‌فرمايند: روز قيامت گروهي از امت من در حال جويدن زبان و ريزش چرك از دهانشان محشور مي شوند. اصحاب عرض كردند: يا رسول الله! آنان چه كساني هستند؟. حضرت فرمود: «وَ الَّذِينَ يَمْضَغُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ فَالْعُلَمَاءُ وَ الْقُضَاةُ الَّذِينَ خَالَفَتْ أَعْمَالُهُمْ أَقْوَالَهُم» ؛[10] آنان كه زبانشان را مي جوند و چرك از دهانشان بيرون مي‌آيد، عالمان بي عمل و قضاتي هستند كه كردارشان خلاف گفتارشان است.
6. دو رويان و دو زبانان
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «إنَّ مِنْ شَرَّ النَّاسِ يَومَ الْقِيَامَةِ عِنْدَ اللهِ ذَا الْوَجْهَيْنِ»؛ [11] روز قيامت، بدترين مردم نزد خدا دو چهرگانند.
در روايت ديگر فرمودند: شخص دو چهره، روز قيامت در حالي وارد مي شود كه دو زبان دارد؛ يكي از پشت سرش و ديگري از پيش رويش آويخته و هر دو مانند آتش افروخته شعله ورند و پيكر او را در كام خود فرو مي‌برند؛ سپس ندا مي رسد: اين همان كسي است كه در دنيا دو رو و دو زبان بود و روز قيامت نيز با همين صفت شناخته مي‌شود. [12]
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ لَقِيَ الْمُسْلِمَ َبِوَجْهَيْنِ وَ لِسَانَيْنِ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَهُ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ»؛ [13] هر كس با مسلمانان با دو رويي و دو زباني برخورد كند، روز قيامت در حالي وارد مي‌شود كه دو زبان از آتش دارد.
7. شهادت دروغ و كتمان شهادت
«جابر جعفي» از امام باقر (علیه السلام) روايت كرده است كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: هر كس شهادتي را كتمان كند يا به دروغ شهادت دهد تا خون مسلماني را هدر دهد يا مال مسلماني را به ناحق به دست آورد «أَتَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لِوَجْهِهِ ظُلْمَةٌ مَدَّ الْبَصَر»؛ [14] روز قيامت با چهره‌اي سياه و تاريك وارد صحنه محشر خواهد شد و تا چشم كار مي‌كند، تاريكي او اطراف را فرا مي‌گيرد.
از اميرالمؤمنين علیه السلام وارد شده است كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «يُبْعَثُ شَاهِدُ الزُّورِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَدْلَعُ لِسَانَهُ فِي النَّارِ كَمَا يَدْلَعُ الْكَلْبُ لِسَانَهُ فِي الْإِنَاءِ»؛ [15] روز قيامت شهادت دهنده به باطل در حالي برانگيخته مي شود كه زبانش را از دهانش بيرون كرده، همانند سگي كه زبانش را در ظرف وارد مي‌كند.
8. تاركين حج
يكي از اصحاب از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دربارة مردي كه مال داشت و هرگز حج انجام نداد، سؤال كرد. حضرت فرمودند: «هَذَا مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمَى» ؛[16] او از كساني است كه خدا فرمود: روز قيامت او را نابينا محشور مي‌كنيم.
9. گدايان
امام باقر (علیه السلام) به محمّد بن مسلم فرمودند: اي محمّد! اگر گدا از زيان گدايي خود باخبر بود، هرگز كسي از كس ديگر گدايي نمي‌كرد. اي محمّد! «إنَّهُ مَنْ سَأَلَ وَهُوَ يُظْهِرُ‌غِنًي لَقِيَ اللهَ مَخْمُوشاً وَجْهُهُ»؛ [17] هر كس با وجود داشتن، دست گدايي پيش كسي دراز كند به هنگام ديدار خدا در روز قيامت چهره‌اي خراشيده و زشت خواهد داشت.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر كس با داشتن سه روز غذا، گدايي كند، «لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ يَلْقَاهُ وَ لَيْسَ عَلَى وَجْهِهِ لَحْمٌ»؛ [18] روز قيامت خدا را بدون گوشت صورت ملاقات خواهد كرد.
10. نااميد كردن مردم از رحمت خدا
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «يَبْعَثُ اللَّهُ الْمُقَنِّطِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مُغَلَّبَةً وُجُوهُهُمْ يَعْنِي غَلَبَةَ السَّوَادِ عَلَى الْبَيَاضِ فَيُقَالُ لَهُمْ هَؤُلَاءِ الْمُقَنِّطُونَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ»؛ [19] خدا نااميدكنندگان را روز قيامت در حالي محشور مي‌كند كه سياهي چهرة آنها بر سفيديش غلبه دارد. مردم [هنگامي كه آنها را مشاهده مي‌كنند] مي‌گويند: اينها [مردم را] از رحمت خدا دور و نااميد مي‌كردند.
11. قاريان بدون عمل
كساني كه قاري قرآن هستند؛ امّا به گفته هاي قرآن عمل نمي‌كنند، طبق بيان روايات در روز قيامت كور وارد محشر مي شوند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ لَمْ يَعْمَلْ بِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى»؛ هر كس قرآن را بخواند و به آن عمل نكند، خدا او را روز قيامت كور محشور مي‌كند. او مي‌گويد: پروردگارا! چرا مرا كور محشور كردي، با اينكه بينا بودم؟. خدا مي‌فرماید: چون آيات ما به تو رسيد و تو آنها را از ياد بردي و اين گونه امروز فراموش مي گردي. پس فرمان مي رسد كه او را وارد دوزخ كنند. [20]
پاورقی:
[1]. مجمع البيان، ج 10، ص 642؛ بحار الانوار، ج 7، ص 89، باب 5.
[2]. وسائل الشيعه، ج 15، ص 378، باب 58، ح 15.
[3]. الكافي، ج 2، ص 311، باب التكبر، ح 11.
[4]. نساء/ 36.
[5]. مجمع البيان، ج 10، ص 642.
[6]. ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، ص 255.
[7]. طه/ 124.
[8]. ]إِنَّ الَّذينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَيْمانِهِمْ ثَمَناً قَليلاً أُولئِكَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَ لا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ لا يُزَكِّيهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ[. آل عمران/ 77.
[9]. دعائم الإسلام، نعمان بن محمد تمیمی، دارالمعارف، مصر، چاپ دوم، 1385 ش، ج 2، ص 95، ح 296.
[10]. مجمع البيان، ج 10، ص 642.
[11]. الخصال، شیخ صدوق، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1362 ش، ج1، ص 38.
[12]. «يَجِيءُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ذُو الْوَجْهَيْنِ دَالِعاً لِسَانَهُ فِي قَفَاهُ وَ آخَرُ مِنْ قُدَّامِهِ يَلْتَهِبَانِ نَاراً حَتَّى يَلْهَبَا جَسَدَهُ ثُمَّ يُقَالُ هَذَا الَّذِي كَانَ فِي الدُّنْيَا ذَا وَجْهَيْنِ وَ لِسَانَيْنِ يُعْرَفُ بِذَلِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.» وسائل الشيعه، ج 12، ص 258 تا 259، باب 143، ح 5.
[13]. الكافي، ج 2، ص 343، بَابُ ذِي اللِّسَانَيْنِ، ح 1.
[14]. همان، ج 7، ص 380 و 381، باب كتمان شهادت، ح 1؛ من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی قم، 1413 ق، ج 3، ص 58، ح 3329.
[15]. دعائم الإسلام، ج 2، ص 507، ح 1813.
[16]. همان، ج 1، ص 289.
[17]. الأمالي، شيخ طوسي، ص 664.
[18]. وسائل الشيعه، ج 9، ص 437، باب 31، ح 5.
[19]. بحار الأنوار، ج 2، ص 56، باب 11، ح 30.
[20]. ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، ص 286.
تهیه و تدوین؛ اکبر اسد علیزاده
